Interview Herman van de Mosselaer

Wat is de rol van AP in dit project?

Het project heeft drie inhoudelijke werkpakketten. AP Hogeschool neemt het voortouw en coördineert één daarvan. Daarbij onderzoeken we samen met 6 partners uit Nederland en 6 uit Vlaanderen welke skills het werkveld in en rond de havengebieden van de Vlaams-Nederlandse Delta nu en in de nabije toekomst nodig heeft. We staan immers voor de uitdaging om die skills up to date te houden en proactief te zorgen voor een match tussen de skills van instromers en werkzoekenden en de skills die de evoluerende werkvloer vraagt. We spreken daarbij over 21st century skills: niet dat deze vaardigheden helemaal nieuw zijn, wel worden ze in de kennissamenleving van deze eeuw steeds belangrijker. Met dit werkpakket zullen we ook nagaan wat er kan gebeuren om voor een betere skillsmatching te zorgen. Dan kijken we zowel in de richting van werkgevers als van opleidingsverstrekkers. De rapportages zijn ook een belangrijke input voor de andere werkpakketten van het project.

Het reviewrapport is onlangs gepubliceerd, wat waren de meest opvallende resultaten?

Het betreft een review van bestaand onderzoek. Het levert een overzicht van de evoluties die de professionele realiteit beïnvloeden en brengt in kaart welke 21st century skills het werkveld in en rond de havengebieden volgens recente onderzoeksrapporten nodig heeft, nu en in de nabije toekomst.

De ontwikkelingen die de havengebieden uitdagen zijn aanzienlijk. Het gaat zowel over technologische als demografische, economische, sociaal-culturele, ecologische als politiek-juridische trends. De nieuwe mogelijkheden die ontstaan op basis van digitale technologieën springen natuurlijk in het oog. We ervaren ze ook in ons dagelijks leven. Op de werkvloer zetten ze systematische veranderingen in gang die de vierde industriële revolutie genoemd wordt. Digitale technologieën beïnvloeden niet alleen de informatieverwerking en de communicatie, ze zorgen ook voor een verdere opmars van automatisering en robotisering zowel in de productie als in de logistiek. Denk dan aan de mogelijkheden van big data, het ‘Internet of Things’ en digitale communicatie. Deze mogelijkheden triggeren ook de omschakeling naar een deeleconomie. Bedrijven gaan dan goederen of diensten met elkaar delen, transport en zelfopgewekte energie bijvoorbeeld.

Natuurlijk zal niet alles geautomatiseerd en gerobotiseerd worden. De ‘human touch’ blijft nodig: creativiteit en sociale intelligentie maken het verschil. Mensen en robots zullen ook meer gaan samenwerken zodat machines en computers de menselijke activiteiten kunnen ondersteunen.

De evolutie die op de werkvloer bezig is, vraagt uiteraard ook andere vaardigheden van de medewerkers. Digitale skills komen daarin sterk naar voor: dat gaat dan zowel om basisvaardigheden ICT, digitale informatievaardigheden voor dataverzameling en -analyse als ‘computational thinking’, wat verwijst naar het inzicht en de vaardigheid om digitale tools in te schakelen voor een zo efficiënt mogelijk verloop van processen. Die digitale skills zie ik als de kern van de 21ste century skills, wat niet wil zeggen dat andere groepen van vaardigheden, meestal in combinatie met inzichten en attitudes, even belangrijk zijn. Het gaat dan om sleutelvaardigheden, zoals ecologisch bewustzijn en aandacht voor duurzaamheid, om leercompetenties, zoals probleemoplossend en kritisch denken, en om een aantal skills die onder de noemer loopbaanvaardigheden kunnen geplaatst worden. Voorbeelden hiervan zijn initiatief nemen en zelfsturing, communicatie en samenwerking.

Digital fitness wordt in ieder geval een must voor alle bedrijven in en rond de haven. Het is van belang om op de hoogte te blijven van de nieuwe technologische mogelijkheden en deze efficiënt in te zetten. Wie te laat vernieuwingen doorvoert, loopt het risico de boot te missen.

Welk model uit het onderzoek is volgens u het meest waardevol?

In de literatuur zijn nogal wat modellen voor 21st century skills te vinden. In eerste instantie weerhielden we vijf modellen die we onderling grondig vergeleken en aftoetsten op hun waarde om als basismodel bij ons onderzoek te hanteren.

Het model voor 21ste eeuwse vaardigheden van het Nederlandse expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO) en Kennisnet kwam naar voor als een zeer sterk model met elf 21st century skills. Vanuit de vergelijking van de 5 modellen weerhielden we uiteindelijk het Amerikaanse P21-model als het meest omvattende. Dit model werd ontwikkeld door het ‘Partnership for 21st century Learning (P21)’ met de input van bedrijfsleiders, onderwijsexperts en de overheid. Het onderscheidt een twintigtal 21st century skills die in vier groepen worden ondergebracht en werd reeds meermaals gebruikt in internationaal onderzoek. We gingen ermee aan de slag om de 21st century skills die uit de onderzoeksrapporten met betrekking tot de havengebieden naar voor kwamen af te toetsen. Dit leidde tot een aangepast model, het voorlopige Skills Navigator-model, met 18 skills in vier rubrieken. Niet alle vaardigheden uit het P21-model werden weerhouden, terwijl andere skills uit dit model ontdubbeld werden. Een voorbeeld hiervan zijn kritisch denken en probleemoplossend vermogen die wij als twee verschillende 21st century skills zien. Opvallend is zeker dat alle elf skills uit het model van SLO en Kennisnet in ons voorlopige Skills Navigator-model zijn opgenomen.

Vanuit de volgende stappen in ons onderzoek gaan we het Skills Navigator-model vanuit de input van het werkveld optimaliseren voor de havengebieden van de Vlaams-Nederlandse Delta. Dat moet dan het meest waardevolle model worden.

Wat is de volgende stap, onderzoekstechnisch gezien?

Aan de hand van het voorlopige Skills Navigator-model gaan we met een veldonderzoek na welke 21st century skills nu en voor de nabije toekomst voor werknemers in de havengebieden belangrijk zijn. We gaan ook na hoe werkgevers en arbeidsbemiddelaars omgaan met vastgestelde mismatches en welke mogelijkheden zij zien om voor een betere skillsmatching te zorgen. Het veldonderzoek bestaat in de eerste plaats uit een kwalitatief luik met focusgesprekken in alle havengebieden, van Antwerpen tot Rotterdam, Gent, Brugge, Terneuzen en Vlissingen. We brengen daarin werkgevers samen met sector- en werkgeversorganisaties en met arbeidsbemiddelaars. Op basis van de resultaten ontwikkelen we vervolgens een enquête om de conclusies van de focusgesprekken te verifiëren en aan te vullen.

Daarnaast zijn we ook gestart met een vacatureonderzoek waarin we nagaan in hoeverre de 21st century skills uit ons voorlopige model nu al gevraagd worden in vacatures voor een aantal beroepen in de havengebieden van de Vlaams-Nederlandse Delta.

Zijn, volgens u, de skills die nodig zijn om hedendaagse beroepen niet erg onderhevig aan verandering? Waarom wel of niet.

De technologische, economische en maatschappelijk evoluties stoppen niet. Steeds meer bedrijven zullen zich anders gaan organiseren, hetgeen uiteraard gevolgen heeft voor de skills die nodig zijn voor de invulling van taken en beroepen. De laatste jaren wordt het bovendien duidelijk dat transitieprocessen zullen blijven voortduren, dat veranderingen het nieuwe normaal worden. Het is dan ook belangrijk om in te schatten welke skills voor de toekomst nodig zijn. Creativiteit, kritisch denken, in team samenwerken en probleemoplossend vermogen horen daar zeker bij, én de andere 21st century skills die we met het project Skills Navigator in kaart brengen.